Erişebilirliğe yönelik engelsiz yaşam merkezi tasarım yaklaşımları: Etimegut Belediyesi engelsiz yaşam merkezi örneği
Özet
Dünyada, doğuştan veya kaza gibi nedenlerin sonucu, günlük ihtiyaçlarını
karşılamakta zorluk yaşayan, sosyal hayata ve toplum yaşamına katılamayan engelli
bireyler bulunmaktadır. Sahip oldukları fiziksel eksikliklerle hayatlarını devam ettiren bu
bireyler, günlük ihtiyaçları doğrultusunda mekânları kullanmaktadır. Sosyal bir varlık
olarak engelli bireylerde ihtiyaçları gereği sokaklar, parklar, alışveriş merkezleri, sinemalar
gibi ortak kullanıma yönelik mekânlarda zaman geçirerek, toplumsal katılımın içinde yer
almak gereği ve ihtiyacı duymaktadır. Fakat, kamusal mekânlar, tüm bireylerin ortak
kullanımı açısından fiziksel ihtiyaca yönelik özellikleri düşünülmeden tasarlanmaktadırlar.
Bu nedenle, bireyler sayısız engelle karşılaşmakta ve bu durum engelli kişilerin sosyal,
psikolojik, fiziksel sorunlar yaşamalarına neden olmaktadır. Mekân ile etkileşimde
yaşanılan bu durum kişilerin yaşam kalitelerini düşürmekte ve topluma katılımlarını
engellemektedir.
Engelli bireylerin, psikolojik ve fiziksel olarak yaşadıkları fiziksel çevre ilişkili
sorunların çözümüne yönelik gerçekleştirilen tasarım yaklaşımlarından biri de; “engelsiz
mekânlar” oluşturmaktır. Evrensel bir sorun olarak kabul edilen fiziksel engellilik ile
ilişkili bağımsız hareket problemleri için “herkes için tasarım”, “engelsiz tasarım” ve
“erişilebilirlik” yaklaşımları ortaya çıkmıştır. Bu yaklaşımlar doğrultusunda geliştirilen
tasarımlar, fiziksel engelli bireylerin yapabilirlikleri ne olursa olsun, mekânsal erişim ve
bağımsız hareketinin sağlanmasına yönelik gelişim göstermiştir. Çoklu fonksiyona yönelik
ihtiyaçların artması, işlev çeşitliliği beklentisi ile ulaşımın kısa sürede gerçekleştirilmesi
isteği ile farklı mekânları bir arada toplayan merkezler oluşmuştur. Bu merkezlerde toplu
ya da bireysel aktiviteler gerçekleştirilebilmektedir. Bu paralelde kurgulanan mekânsal
yansımalardan biri de; engelsiz yaşam merkezleridir. Bu tip merkezler engelli bireylerin
topluma katılımlarının sağlanması ve ihtiyaçlarının giderilmesinin yanı sıra, topluma açık
kullanım alanlarını da içeriğinde barındırarak, farklı yapabilirliğe sahip kullanıcıları bir
araya getirmektedir.
Bu araştırmada, engelsiz yaşam merkezleri tasarım yaklaşımları açısından;
erişilebilirlik ve bağımsız hareketi sağlayan standartlar, mevzuatlar, ilkeler çerçevesinde ele alınmıştır. Tasarım değerleri örnek merkezler üzerinden; mekânsal organizasyon,
dolaşım alanları, donatı ve yönelim elemanları açısından incelenmiştir. Bu doğrultusunda
elde edilen veriler, çalışma kapsamında örneklem olarak “Etimesgut Belediyesi Engelsiz
Yaşam Merkezi” özelinde değerlendirilmiştir.
In the world, there are people with disabilities who have difficulties in meeting their
daily needs due to causes such as congenital or accident, and cannot participate in social
life and community life. These individuals, who continue their lives with their physical
deficiencies, use the places in line with their daily needs. As a social entity, disabled
individuals need and need to take part in social participation by spending time in places for
common use such as streets, parks, shopping malls and cinemas. However, public spaces
are designed without considering the physical needs of all individuals in terms of common
use. Therefore, individuals face numerous obstacles and this causes people with disabilities
to experience social, psychological and physical problems. This situation in interaction
with the place reduces the quality of life of the people and prevents their participation in
society.
One of the design approaches for the solution of physical environment related
problems experienced by people with disabilities, psychologically and physically; To
create "unimpeded spaces". “Universal design”, “barrier-free design” and “accessibility”
approaches have emerged for independent movement problems related to physical
disability, which is accepted as a universal problem. Designs developed in line with these
approaches have evolved towards ensuring spatial access and independent movement of
physically disabled individuals regardless of their capabilities. With the increasing needs
for multiple functions, the expectation of functional diversity, and the desire to make
transportation in a short time, centers that gather different spaces together have been
formed. Collective or individual activities can be carried out in these centers. One of the
spatial reflections designed in parallel with this is; are life centers without barriers. These
types of centers bring together users with different capabilities, by ensuring the
participation of individuals with disabilities in the society and meeting their needs, as well
as the areas of public use.
In this research, in terms of design approaches for barrier-free life centers; standards,
regulations and principles that provide accessibility and independent movement are
discussed. Design values through sample centers; spatial organization is examined in terms of circulation areas, reinforcement and orientation elements. The data obtained in this
direction were evaluated as a sample within the scope of the study, in the context of the
“Etimesgut Municipality Barrier-Free Life Center”.