Para politikası şoklarının hâsıla ve fiyat düzeyi üzerindeki asimetrik etkileri: orta asya ve balkan ülkeleri uygulaması
Özet
Son yıllarda tüm dünyada hızla gelişen teknoloji, bankacılık ve finans alanında da oldukça önemli bir role sahiptir. Bu nedenle, sektörün yapısını incelemek, takip etmek, ona göre plan ve ayarlamalar yapmak sadece bankacılık sektörüyle ilgilenenler için değil, devletler ve Merkez Bankaları için de büyük bir önem arz etmektedir. Gelişen bu sektörü değişik alt başlıklar altında incelemek mümkündür. Merkez Bankalarının para politikası uygulamaları bazı önemli iktisadi değişkenler (faiz oranı, çıktı, işsizlik oranı, beklenen enflasyon oranı) üzerinde büyük değişiklikler yaratabilmektedir. Bu nedenle, bu uygulamalar bütün iktisadi aktörler tarafından yakından takip edilmektedir. Para politikasının asimetrik etkileri, para arzı değişimlerinin ekonomide istenilenden farklı etkiler yaratması anlamına gelir. Bu nedenle, para politikalarının tek yöne dönebilen bir dişliye benzetilmesi asimetrinin doğmasına sebep olmuştur. Asimetrik etki incelemeleri, literatürde pek çok araştırmaya konu olmuş, Amerika'da 1930 yılında başlayan Büyük Buhran'la daha da şiddetlenmiştir. Bu dönemde izlenen para politikalarının istenilen sonuçları vermemiş olması, asimetrik etki varlığının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Büyük Buhranı takip eden 1936 yılında John Maynard Keynes tarafından yazılan İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi adlı kitap, bu dönemin analizini içermekle birlikte, asimetri incelemesinde de pozitif ve negatif şok ayrımına değinmiştir. Şokun yönüne ilişkin olan pozitif ve negatif şok asimetrisinin yanında şokun yaşandığı döneme ilişkin durum, boyutuna ilişkin ise büyük-küçük asimetri kavramları ortaya çıkmış ve çalışma alanı daha da genişlemiştir. Daha sonra, dışbükey arz eğrisinden kaynaklanan arz yönlü asimetri ve ipi çekme (pushing on a string) teorisinden1kaynaklanan talep yönlü asimetri kavramları ortaya çıkmış, asimetrinin varlığını test etmek ve hangi tür asimetri olduğunu ortaya koymak önemli bir inceleme konusu olmuştur. Pozitif ve negatif para politikası şoklarının fiyat ve hâsıla üzerindeki asimetrisini, seçtiğimiz 11 adet Orta Asya ve Balkan ülkelerine göre ele aldığımız çalışmamızda, 1Georgios Karras tarafından 1999 yılında ortaya atılmış, arz ve talep yönlü asimetri kavramının doğmasına sebep olmuştur.
Cover'ın 1992 yılında yaptığı bu konuya ilişkin çalışması örnek olarak alınmış, Cover'ın (1992) kullandığı iki aşamalı tahmin yöntemi, otoregresif modele (AR) göre test edilmiştir. Sonuç kısmında; bankacılık ve finans sektörünün gelişmekte olduğu 11 adet ülkede asimetri test edilmiştir. Analizlere göre arz veya talep yönlü ne çeşit bir asimetri bulunduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Analizde; seçilen 11 adet ülkenin M2 değeri (para arzı için), tüketici fiyat endeksi değişimleri (fiyat seviyesi için) ve sanayi üretim endeksi (hâsıla düzeyi için) verileri DataStream veri toplama programından alınmış, karışık tarihlerle panel veri şeklinde STATA ekonometrikanaliz programında AR modeli kullanılarak test edilmiştir. Bunun için Cover'ın (1992) çalışmasının ilk aşaması olan denklem tanımlama yapılmış, M2 arzı denklemi tahmin edilmiş, daha sonra bu denklemden hata terimleri pozitif ve negatif olarak ayrıştırılmıştır. Hata terimlerinden (şoklar) elde edilen pozitif ve negatif şoklar, sanayi üretimi ve fiyat seviyesi için kullandığımız enflasyon oranı denklemine dâhil edilerek "sabit etki (fixed-effects) regresyon analizi" yapılmıştır. Sonuç olarak, Orta Asya ve Balkan ülkelerinde birer yükselen piyasa oldukları varsayımı altında arz yönlü asimetrinin var olduğu ortaya çıkmıştır. Tahmin edilen denklemlerin analizinden elde edilen şokların yönleri dikkate alındığında; negatif para politikası şokları çıktı üzerinde güçlü, fiyatlar üzerinde zayıf etkiye sahipken, pozitif para politikası şokları çıktı üzerinde zayıf, fiyatlar üzerinde güçlü etki yaratmaktadır. Bu nedenle, bu piyasalarda pozitif para politikası şoklarının fiyatlar üzerinde daha güçlü asimetrik etkiye sahip olduğu düşünülmüş, bunun nedeninde fiyat ve ücretlerin aşağıya doğru katılığı, yukarı doğru esnekliği olabileceği gerçeği ortaya atılmıştır.
In recent years, rapidly evolving technology has a vital place in banking and
finance sector. For this reason, evaluating and following this sector's structure and also
making adjustments are important not only for people who are interested in, but also for
Central Banks and Governments. Also the topic of evaluating this sector has different sub
topics. Most important one of these is monetary policy and its effects on economic
variables. Monetary policy effects' study comes together with the asymmetric effects
investigation.
The asymmetric effects of monetary policy means that money supply changes find
different and undesirable answers in economy. So, asymmetry may pretend a gear which
turns to one direction. Investigation of monetary policy shocks' asymmetric effects have
been discussed in a lot of work. These works have been increased during period of Great
Depression in USA. In this period, failure of policies caused to emerge asymmetric effect
notion.
In the following year of Great Depression, 1936, John Maynard Keynes published a
book "The General Theory of Employment, Interest and Money". This book helped people
to understand asymmetry and its varieties. Then, two types of theory which explain
asymmetry came from Georgios Karras; convex aggregate supply curve (supply-side) and
pushing on a string (demand-side).
In this study, we explore the negative and positive monetary policy shocks on
output and price inflation for 11 Central Asia and Balkan states as an emerging market and
we take Cover's study as a role model. We used two-step estimation method like Cover
(according to autoregression model -AR-). In conclusion, we try to explain which kind of
asymmetry these 11 countries have, if they have asymmetry is it supply side or demand
side.
In analysis, countries M2 (for money supply), consumer price indexes (for price
level) and industrial production indexes (for output) are taken from Data Stream program.
These data are panel because of different dates. We also use STATA regression analyze
program in order to make "fixed effects regression" analysis. Our first stage was generation
of equation for money supply. Afterwards, error terms are separated from this equation as
positive and negative shocks. When we create industrial production index and inflation
equations, these positive and negative shocks are included for fixed effects regression.
According to the results, regression analysis helps us to understand there is a supply
side asymmetry in this emerging market. When we take into consideration the side of
positive and negative shocks, negative monetary policy shocks have stronger have stronger
effects on output and weaker effects on price, positive monetary policy shocks have
weaker effects on output and stronger effects on prices. Also we can say that positive
monetary policy shocks have a stronger effect on price level in this emerging market. Its
reason may be price and wage rigidities in downward and flexibilities in upward direction.