Soğuk savaş döneminde İran ve Türkiye'nin dış politikasındaki ittifak tercihleri: Benzerlikler, farklılıkları
Özet
Uluslararası ilişkiler ve politikada ittifak önemli bir kavramdır. İki ülke veya ülkeler
arasında yapılan ittifak örneklerinin tarih boyunca görülmesine karşın ittifak teorilerinin
ortaya atılması ve ilgi görmesi 2.Dünya Savaşı sonrasına rastlar. İttifaklar kısaca gerçek
veya algılanan tehdit karşısında başta güvenlik endişesi olmak üzere ülkelerin başka devlet
veya devletlerle yapmış olduğu resmi birliktelikler olarak bilinir.
İran ve Türkiye değişik isimler ve rejimler altında Ortadoğu coğrafyasında yüzyıllardır
etkin rol oynamış önemli iki ülke ve iddialı bölgesel güçler olarak tarih sahnesinde
kendisinden bahsettirmişlerdir.
İnsanlık tarihinin en kapsamlı, can ve maddi kayıplar bakımından en tahripkar savaşı olan
2.Dünya Savaşı sonrası başlayan dönem “Soğuk Savaş” olarak isimlendirilir. ABD’nin
liderliğinde kapitalist-liberal Batı bloğu ve SSCB’nin liderlik yaptığı sosyalist-doğu bloğu
olmak üzere iki kutuplu bir politik ve ideolojik dünya sistemi başlamış oldu. Soğuk Savaş
tüm Ortadoğu'da yaşanmış olmasına karşın en çok etkilenen iki ülke Türkiye ve İran
olmuştur. SSCB ve Varşova paktının 1990 yılında başlayan dağılma süreci Soğuk Savaşın
sonunu oluşturmuştur. Kısaca 1945-1990 yıllarını kapsayan bu dönemde ülkeler
kendilerini bloklardan birisi içinde yer almaya adeta zorunlu hissetmişlerdir. İran tercihini
Batı bloğundan, özellikle ABD’den yana kullanmıştır. Soğuk savaşın önemli bir kısmında
Rıza Şah Pehlevi ülkeyi yönetmiştir. Rıza Şah Pehlevi’nin liderliğindeki otoriter monarşi
birbirine ideolojik olarak çok zıt grupların ortak düşman Şah karşısında birleşmesine neden
olmuştur.Bu güçler Şahlık rejimini devirmiştir. Sonrasında ise 20. yüzyılın en önemli
değişimlerinden sayılan İslam Cumhuriyeti kurulmuştur. Soğuk Savaşın son çeyreğinde
İran’da çok farklı bir ideoloji ve dış politika egemen olmuştur.Yeni kurulan dini referanslı
rejim Orta Doğu coğrafyasında ve belli ölçüde küresel düzeyde ciddi politik değişikliklere
ve yeni denge hesaplarına yol açmıştır. Türkiyee İran'a benzer şekilde Ortadoğu'nun güçlü
ve iddialı bir ülkesidir. Batı bloğunun askeri kanadını oluşturan NATO'nun tek Müslüman
ülkesi olarak Soğuk Savaş döneminin önde gelen ülkelerinden olmuştur.
Türkiye Batı bloğu lehine tercihini kullanmıştır.Tezin sorunsalı Batı bloğunda yer almak
yönünde verilen kararın her iki ülke bakımından iç ve dış nedenlerini,Soğuk Savaş'ın ileri
yıllarındaki değişimlerin nedenlerini, bütünüyle Soğuk Savaş döneminin fayda ve
zararlarının başta neorealist teori olmak üzere diğer teroilerinde katkısıyla
değerlendirilmesini yapmaktır.İki ülkeyi kıyaslayarak bu konuda yapılmış literatürde az
çalışma olduğundan bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Alliances are important elements of international relations and politics. Many examples in
history have been observed although alliance theories have been proposed and gained
attention following World War II. Alliance theories are dominated to a great extent by
realist and neoreliast schools of thought.
Alliance is basicly known as a response to real or perceived threat to the security of the
nation. Alliances may be established either between two states or between groups of states
depending upon the circumstanes. They may be formal or informal.
Iran and Turkey have been neighbours for centuries and are important actors in Middle
East. They both have searched for power and influence in their region. Their mutual
relations have fluctuated depending upon domestic affairs and international politics.
The end of II. World War, the most devastating war in human history, marked the
beginning of a new era in international arena named as “Cold war”. The international
political system was divided into two camps under the leadership of United States of
America and Soviet Union. United States of America represented the democratic, liberal
western bloc while the Soviets represented the socialist eastern bloc.This bipolar system
eventually urged countries to make alliances with either of the blocks. Cold war lasted
until 1990 when Soviet Union and the Warshaw pact disintegrated which marked the fall
of Communist ideology.
Iran and Turkey, with similar and reasonable drives preferred to make alliances with
western block. Their main concern was to protect their territorial integrity and defend their
countries against overt Soviet threat. This threat had historical roots as well as the
diplomatic and military initatives taken by USSR during the years of II. World War.
During the cold war period both Iran and Turkey suffered from isolation as an inevitable
consequence of extreme dependence on west and in particular to USA. Their experience
derived from the events and relations of the cold war, Iran and Turkey prompted to revise
their international relations and follow relatively multidimensional policies. The detant
policy among the two blocks in the following years of cold war faciliated such a limited
shift in the international relations of Turkey and Iran. The relations of Iran with USA and
other western countries have influnced her relations with Turkey while the reverse is also
valid.
This thesis aims to analyze the reasons of the alliances of Iran and Turkey during the cold
war, pros and cons of their alliances, the events of the cold war, and results of their
choices.Search of the literature has revealed not enough studies comparing the two nations
during cold war.In that respect contribution to the literature is expected.