Ülkelerin günlük covid-19 salgınından etkilenme düzeylerinin takibi için bir çok ölçütlü karar verme modelinin geliştirilmesi
Özet
Tarih boyunca virüsler dünyayı yakından etkilemiştir. Bazı virüsler hastalıklara sebep olmaktadır ve büyük çaplı etkiye sahip olan hastalıklar salgın olarak tanımlanmaktadır. Birçok salgına tanıklık eden insanoğlu yakın zamanda COVID-19 salgını ile karşılaşmıştır. COVID-19 pandemisi halk sağlığını olumsuz etkilemiştir. Salgının takibi ve durum analizi karar vericiler için oldukça önemli bir konudur. Bu çalışmada Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yayımlanan COVID-19 verilerine bağlı olarak ülkelerin etkilenme düzeyleri takibi amaçlanmıştır. Çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan Tercihlerin İdeal Çözüme Yakınlık Derecelerine Göre Sıralanması Tekniği (TOPSIS) bulanık ortamda kullanılmıştır. Çalışmanın kritik bir bölümü olan ağırlıklandırma kısmında kısmında kriter ağırlık değerleri, verilerin zaman serisi gözlemlerine dayalı olarak dilsel ifadelerle belirlenmiş ve daha sonra üçgen bulanık sayı karşılıkları kullanılarak ağırlıklar hesaplanmıştır. Sonuç olarak ülkelerin COVID-19 salgınından etkilenme düzeylerine göre sıralandığı bir model ortaya konulmuştur.
Throughout history, viruses have affected the world closely. Some viruses cause diseases, and diseases that have to influence are described as epidemics. People who have witnessed many epidemics have recently encountered the COVID-19 outbreak. COVID19 pandemic negatively affected human healthcare. Monitoring and situation analysis of the epidemic is a crucial issue for decision-makers. This study it was aimed to monitor the exposure levels of the countries based on the COVID-19 data published by the World Health Organization (WHO). One of the multi-criteria decision-making methods that Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solutions (TOPSIS) used in the blurry environment. In the criteria weighting part, which is a critical part of the study, linguistic expressions were assigned using the time series evaluation, and weights were calculated using the triangle fuzzy number equivalents. As a result, the TOPSIS model was created to monitor the exposure levels of the COVID-19 outbreak based on the evaluation criteria of the countries.