Travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası büyüme: Tmel inançlardaki değişim, ruminasyonlar ve bilgece farkındalığın rolü
Abstract
Bu araştırmada son yıllarda artan bir ilgiyle etkinliği araştırılan bilgece farkındalık
kavramının, travmatik yaşantılar sonrası görülen travma sonrası stres belirtileri ve travma
sonrası büyüme sürecine etkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Bilgece farkındalığın yanı
sıra, alanyazında travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası büyüme kavramıyla
ilişkisi sıklıkla vurgulanan temel inançlarda sarsılma, istemsiz ve istemli ruminasyonlar ele
alınmıştır. Bu doğrultuda temel inançlarda sarsılma düzeyinin, istemli ve istemsiz
ruminasyonlar aracılığıyla, travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası büyüme
üzerindeki dolaylı etkisinin bilgece farkındalık tarafından düzenlendiğine yönelik bir
düzenlenmiş aracı değişken modeli oluşturulmuş; modelde bilgece farkındalığın alt
boyutları ayrı ayrı incelenmiştir. Bu kapsamda araştırmaya travmatik yaşantısı olan, 19-77
yaş arası, 246 kişi katılmıştır. Katılımcılar Demografik Bilgi Formu, Travmatik Yaşantı
Tarama Listesi, Temel İnançlar Envanteri, Olayların Etkisi Ölçeği Gözden Geçirilmiş
Formu, Olay İlişkili Ruminasyon Envanteri, Travma Sonrası Büyüme Ölçeği ve Beş
Boyutlu Bilgece Farkındalık Ölçeği’ni tamamlamıştır. Araştırma sonucunda
değişkenlerden alınan puanlarda travma türüne bağlı farklılıklar göze çarpmıştır.
Araştırmanın ana hipotezi olan bilgece farkındalığın düzenleyici rolü hem travma sonrası
stres belirtileri hem de travma sonrası büyüme için doğrulanmıştır. Bununla birlikte bilgece
farkındalığın farklı alt boyutlarının farklı etkileri olduğu dikkat çekmiştir. Değişkenlerin
birbirleriyle ilişkilerine, travma türüne bağlı farklılıklara ve düzenlenen aracı model
analizine ilişkin bulgular, alanyazına ve uygulamaya katkıları doğrultusunda tartışılmıştır.
This study aimed to establish a moderated mediation model in light of current approaches
for understanding posttraumatic stress symptoms and posttraumatic growth. Accordingly,
the moderated mediation role of dispositional mindfulness in the relationship between core
beliefs disruption, intrusive and deliberate rumination, posttraumatic stress symptoms and
posttraumatic growth was tested, considering sub-facet of mindfulness, and type of trauma
differences. 246 adults who have traumatic experience with ages ranging from 19 to 77
participated in the study. Participants filled out Demographic Information Form, a subscale
of Posttraumatic Stress Diagnostic Scale for trauma related information, The Core
Beliefs Inventory, The Event Related Rumination Inventory, Impact of Event Scale-
Revised (IES-R), The Posttraumatic Growth Inventory and The Five-Facet Mindfulness
Ouestionnaire. According to the results of the analysis, type of trauma have significant
differences in total score from research variables. Results of this study suggested that
dispositional mindfulness has a moderated mediation role of the indirect effect between the
core beliefs disruption and posttraumatic stress symptoms and posttraumatic growth
through intrusive and deliberate rumination. However, different sub-face of mindfulness
has a different moderated effect on posttraumatic stress symptoms and posttraumatic
growth. Findings of posttraumatic stress symptoms and posttraumatic growth were
explained through core beliefs disruption, intrusive and deliberate rumination and
dispositional mindfulness, and type of trauma differences. Shortcoming of the current
study, contribution to literature, clinical implications of the study and the suggestion for
future research of the study were presented.